Początki Łąkty Dolnej, zwanej wcześniej także
Łąktą Nową, sięgają XIII wieku i związane są z rodem Toporczyków, którzy
otrzymali nadania ziemskie w czasach Władysława Łokietka. Jako właściciele Żegociny,
Łąkty Starej (Górnej, Małej) i Nowej (Dolna, Wielka) występują w latach 1376 - 1427:
Żegota - wojski krakowski i Mikołaj Szafranek (być może jego syn). Do ich dóbr
należało także Bełdno, odsprzedane Mikołajowi Marszowskiemu. Jak się wydaje
spadkobiercami w/w dziedziców Łąkty i Żegociny byli Zawiszowie (również herbu
Topór). W 1504 roku Zawiszowie - synowie Jana - odstąpili dobra (w tym Łąktę) Janowi
i Marcinowi Strzeleckim - herbu Oksza i siostrzeńcowi Janowi z Otfinowa - herbu Gryf.
Wiadomo, że w roku 1565 Łąkta była w posiadaniu Marcina Strzeleckiego. W tymże roku
dokonał on podziału majątku pomiędzy synów. Młodszy z nich Marcin otrzymał Łąktę
Nową, Skrzydłówkę z 2 zagrodami i sad nad wsią Kierlikówka. Nazwa Łąkta Nowa
utrzymała się do połowy XVIII wieku. W 1581 r. Łąkta była w posiadaniu Marcina
Chełmskiego, a od 1629 weszła w kompleks dóbr wiśnickich Lubomirskich. Inwentarz tej
wsi z roku 1729 wymienia 11 kmieciów, a wśród zabudowań dworskich browar, który
prowadził Żyd.
Kolejne lata z historii osady nie mają odbicia w dokumentach
historycznych. Mieszkańcy wsi, jako chłopi pańszczyźniani, musieli świadczyć
przewidziane ówczesnym prawem: pańszczyznę (156 dni rocznie), daniny w naturze,
dziesięcinę na rzecz kościoła. Kmiecie zobowiązani byli do pańszczyznę
sprzężajnej, pańszczyznę pieszą odrabiali półrolicy (posiadali zagrody i kilka
morgów pola) i zagrodnicy. Chłopów powoływano też do bardzo nisko płatnej pracy
dodatkowej w czasie sianokosów i żniw (daremszczny, tłoki, gwałty - tak to
określano). Po 1718 roku można było zamienić pańszczyznę na czynsz. Dużą role
odgrywała karczma. Odbywały się w niej uroczystości rodzinne, zabawy. Tu schodzono
się na narady, zebrania gromadzkie i sąd wiejski. Tu chłop mógł zasięgnąć porady
arendarza lub pisarza.
W 1772 roku teren ten znalazł się w zaborze austriackim. Nie
znamy szczegółów dotyczących Łąkty Dolnej w roku rabacji, czyli 1846. Uwłaszczenie
chłopów nastąpiło w 1848 roku. Patent dał podstawę do przyznania chłopom pełnej
własności uprawianej ziemi i znosił także zależność poddańczą. Po klęsce głodu
w 1847 roku nastały w kolejnym roku epidemie tyfusu, cholery i biegunki, które
spowodowały śmierć setek osób. Z tekstów źródłowych wiemy, że w roku 1868 Łąkta
Dolna należała do hrabiego Ilińskiego, który w roku następnym sprzedał ją nieznanej
z nazwiska osobie. Mieszkańcy wsi przeważnie trudnili się wtedy rolnictwem,
wyrobem płótna i naczyń gospodarskich jak wideł, niecek, koryt, dłubiąc je z lipy
lub osiczyny oraz uprawa lnu i konopi. Szkoły we wsi nie było, a dzieci na naukę
posyłano do Trzciany. Dokument z 1884 roku podaje także, że we wsi mieszkało
wtedy 703 katolików, 26 Żydów. Obszar wsi zajmował 500 morgów, w tym 200
należało do dworu. Mieszkańcy przynależeli do parafii w Żegocinie.
W 1889 roku zaczęto w Łąkcie Dolnej budować szkołę.
Nauka rozpoczęła się 1 września1889 roku,. Pierwszą nauczycielką była Władysława
Błoniarz.
Wybuch I wojny światowej spowodował pobór niektórych
mieszkańców do wojska austriackiego. Większość trafiła na front serbski i nie
wszyscy wrócili. Nikt się nie spodziewał, że tak szybko wojna dotrze do samej Łąkty.
Wojsko rosyjskie pojawiło się tu w końcu października 1914 roku. W pierwszej dekadzie
grudnia w okolicy rozegrała się ciężka bitwa, będąca jednym z elementów operacji
limanowsko - łapanowskiej. W jej wyniku odepchnięto Rosjan na wschód, ale kosztem
olbrzymiej ilości żołnierzy, pochowanych w 1916 roku na pięknych cmentarzach, z
których trzy (nr 205,306,307) znajdują się na terenie Łąkty Dolnej. Budynek szkolny
bardzo ucierpiał w walkach 1914 roku, zarówno od ognia działowego, jak również
karabinowego. Służył jako magazyny żywnościowe, kwatery i stajnie dla koni. W 1917
roku zburzono go jako nie nadający się do celów szkolnych i sprzedano na licytacji.
Gmina wybudowała z drewna nowy budynek na gruncie wydzierżawionym od pani M. Cempury. Na
rok szkolny 1919/20 zapisanych było 180 dzieci, które uczyły się w dwóch skromnych
salach.
|
"Łąkta Dolna, ws, pow.
bocheński, od drogi powiatowej 3 do 4 kil., od Wiśnicza 12 kil., od Bochni 20 kil.
odległa, według ostatniego spisu ludności ma 703 katol., 26 żyd.; obszaru około 500
mr., w tych dwors. 200 mr. Należy do par. w Rzegocinie. Jeszcze przed rokiem 1868 Ł.
Dolna stanowiła wraz z Rzegocinem i Gierczycami własność ss-rów hr. Ilińskiego,
którzy te dobra sprzedali Abelardowi Mondererowi, a ten w r. 1869 odprzedał znów
Rzegocinę swemu propinatorowi Szmulowi Rosenblumowi, Ł. Dolną innemu spółwyznawcy, a
Gierczyce dla siebie zatrzymał. Lud przeważnie trudni się rolnictwem, wyrobem płótna,
siejąc len i konopie, i naczyń gospodarskich jak wideł, niecek, koryt, dłubiąc je z
lipy lub osiczyny. Szkoły nie posiada żadnej na miejscu, tylko posyła dzieci do
Trzciany, o pół mili odległej".
Zapis w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów
słowiańskich - cz. VI". Rok 1884
"Łąkta
Dolna. Wieś i gmina, pow, Bochnia, sąd pow. Wiśnicz, sąd okr. Kraków, 873
mieszkańców. /.../ Bydło - handel - Ebner A.; Murarze - Stary Fr. Stolarze - Dudzic A.;
Tytoniowe wyroby - Nizioł J. Wolak J.; Wyszynk ttrunków - Ebner A.; Zegarmistrze -
Ostroga J.".
Zapis w "Księdze adresowej
Polski. Wykaz dla handlu, przemysłu, rzemiosła, rolnictwa". Rok 1929.
|
